چرا نماز طوافِ واجب جز در پشت مقام ابراهیم پذیرفته نیست؟

مقام ابراهیم یکی از«آیات بینات»الهی است و نمازطـواف نزد مقام، دارای فلسفه اعتقادی، اجتماعـی و تاریخی است و به همین دلیل در فقه اسلامی به ویژه فقه مذهب امامیه، نماز طواف درحج و عمره، جز پشت مقام ابراهیم یا نزدیک آن پذیرفته نیست.

مقام در لغت به معنای محل قیام و جای ایستادن است و در این جا مقصود همان سنگی است که ابراهیم خلیل(علیه‌السلام) هنگام بنای کعبه بر آن ایستاد و با دستیاری اسماعیل‌(ع) عَلَم کعبه را برافراشت و به روایتی، سنگی است که حضرت ابراهیم(ع) پس از بنای کعبه بر آن ایستاد و آهنگ حج داد و مردم را فراخواند تا به طواف بیت عتیق بیایند و هنگام ایستادن اثر پای او بر آن سنگ نقش بست.

مشخصات مقام: مقام ابراهیم، آن گونه که توصیف کرده‌اند، سنگی است از نوع مرمر، به رنگ سفید مایل به زردی و سرخی، به شکل مکعب، با مساحت حدود 40 در 40 سانتی متر و یا ۳۶ در ۳۶ سانتی متر با ارتفاع ۲۰ سانتی متر که با پوششی از ورق طلای خالص اطراف آن بسته شده و جای دو پا در وسط آن دیده می‌شود که بر اثر تماس دست زائران، اثر دقیق پاها و انگشتان آن مشخص نیست و تنها دو حفره بر جای مانده است.

این سنگ بر پایه‌ای از سنگ مرمر با قطر ۳۶ سانتی‌متر قرار گرفته و با اتصالاتی از طلا به آن مهار گردیده است. مقام در داخل مقصوره‌ای از شیشه از نوع کریستال بوده و بالای آن قبه‌ای کوچک و هلالی بر فراز آن نصب شده است. ارتفاع این بنا از زمین به سه متر بالغ می‌شود.

مقام در ضلع شرقی کعبه، تقریباً مقابل در کعبه مستقر است و کسی که رو به مقام بایستد کعبه و در خانه خدا را پیش روی دارد. مقام ابراهیم(ع) مورد توجه و احترام عمومی زائران از هر فرقه و مذهب است. هر چند در مورد نماز پشت مقام اختلاف نظرهای فقهی وجود دارد.

پیشینه مقام ابراهیم: هریک از مشاعر و مناسک حج را پیشینه‌ای است که نشان می‌دهد رمز و راز این مشاعر و مناسک، فراتر از آن چیزی است که در بدو امر جلب نظر می‌کند، از این رو خداوند حج را مشتمل بر «آیات بینات» خوانده است : «فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ» از جمله این آیات روشن و روشنگر، مقام ابراهیم است. مقام هر چند به ظاهر بیش از قطعه سنگی نیست که اثر پای انسانی بر آن نقش بسته است، امّا از نظر تاریخی این سنگ ویژگی خاص دارد و از آن مهم‌تر بُعد معنوی آن است که با این آیات نمادین تبیین می‌شود.

نقطه آغازین مقام، چنانکه در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده، بدین گونه است: هنگامی که خداوند به ابراهیم وحی کرد اعلام حج کند، سنگی را که جای پای ابراهیم بر آن است، گرفت و در کنار خانه کعبه، درست مقابل موضع کنونی مقام نهاد و بر آن ایستاد و با صدای بلند فرمان الهی را اعلام کرد و همین که ابراهیم لب به سخن گشود، آن سنگ تحمل وی را نداشت و دو پای او در آن فرو رفت. سپس ابراهیم پایش را به سختی ازآن سنگ بیرون کشید.
با مرور زمان، وقتی ازدحام مردم موجب مشقت و زحمت زائران بیت شد، آن سنگ را از جای پیشین به محل کنونی با فاصله تقریباً ۱۳ متر، از خانه کعبه منتقل کردند تا مطاف برای زائران خلوت شود و بدین گونه بود که خداوند حضرت محمد(ص) را به رسالت برانگیخت و آن حضرت مقام را به همان محلی برگرداند که ابراهیم نهاده بود و بدین‌گونه بود تا پیامبر رحلت کردند و در زمان ابوبکر و اوایل خلافت عمر نیز بدین منوال بود تا این که عمر دستور داد به جهت ازدحام زائران مقام به جای قبلی برگردانده شود.

از برخی روایات استفاده می‌شود که مقام ابراهیم(ع) از سنگ‌های بهشتی است؛ مانند «حجرالأسود» و در برخی روایات آمده است که چون آدم(ع) به بنای کعبه مأمور شد، کوه ابوقبیس صدا زد: ای آدم، امانتی نزد من است، یکی حجرالأسود و دیگری مقام ابراهیم و آدم آن دو را گرفت و در موضع خود در دیوار کعبه نهاد.

چرا نماز طواف جز در پشت مقام ابراهیم پذیرفته نیست؟

همان گونه که از آیه کریمه: «وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّیً» استفاده می‌شود، محل نماز طواف باید از مقام اتخاذ شود و آیه با کاربرد «... مِنْ مَقامَ إبْراهیمَ...» بیش از این بیان نمی‌کند که محل نماز باید برگرفته از مقام باشد و اینگونه مقام در نماز طواف موضوعیت پیدا می‌کند، در هر جا که باشد، خواه در جوار کعبه، مانند گذشته و چه با فاصله از کعبه مانند زمان حاضر.